Leefstijl in de GGZ: 3 succesverhalen

Van de regen in de drup: cliënten die psychofarmaca gebruiken worden vaak metabool ongezonder. Dat moet en kan anders, weten Jules Smits en Renate van de Graef, verpleegkundig specialisten GGZ, werkzaam bij de GGzE. Zij delen hun 3 belangrijkste succesverhalen. En de lessen die wij daaruit kunnen leren.

“Als Verpleegkundig Specialisten GGZ richten we ons op de gevolgen van ziekte. Maar door de medicatie die wij voorschrijven kunnen metabole effecten optreden die juist vaak een negatief effect hebben op de gezondheid van onze cliënten,” zegt Renate. “Het gewicht kan stijgen, net zoals de cholesterolwaarden en de glucosespiegel. Bepaalde medicijnen kunnen de eetlust verhogen of mensen inactiever maken door het sederende effect.” Bij mensen met psychiatrische aandoeningen komen hart- en vaatziekten en andere somatische aandoeningen dan ook veel vaker voor dan in de algemene bevolking. “Verder is bekend dat bij mensen met EPA, (ernstige psychiatrische aandoeningen), de levensverwachting 15- tot 20 jaar korter is dan bij de algemene bevolking,” zo voegt Jules toe. “Reden te meer om leefstijl een prominente plek te geven in de behandeling van deze doelgroep.”

De potentie van leefstijl

Jules en Renate volgen beide de verkorte opleiding Leefstijlcoaching voor artsen bij de Academie. “Vooral om onze coaching vaardigheden te verbeteren,” zeggen ze, “zodat we de zelfredzaamheid bevorderen en de laatste ontwikkelingen op het gebied van leefstijl kunnen implementeren in de behandelingen.” Hun einddoel: zo min mogelijk medicatie voorschrijven. Of het medicatiegebruik reduceren waar dat kan.

Beiden behandelen mensen met een depressie in het LichtCafé. Daarnaast werken ze (sinds de transitie van de GGzE) ook in een ander team. Jules werkt met mensen met een bipolaire stoornis, Renate werkt in een gebiedsteam waar zij cliënten met uiteenlopende problematiek behandet. “We gebruiken de kracht van leefstijl steeds vaker en steeds beter,” zegt zij. “Maar er moet nog heel veel gebeuren om de potentie van leefstijl voor álle cliënten optimaal te benutten.”

Wat zijn de 3 grootste leefstijl-succesverhalen van Renate en Jules en welke lessen kunnen wij daaruit leren?

Succes 1) LichtCafé: depressie verbeteren in 3 weken tijd

‘We serve positivity’ – de slogan van de LichtCafés is net zo zonnig als de daglichtlampen die het hart van de behandeling vormen. LichtCafés zijn behandelcentra op laagdrempelige locaties, zoals een bibliotheek of Grand Café. Mensen met een depressie kunnen er op verwijzing van de huisarts het hele jaar terecht. Ze krijgen 3 weken lang een ’surplus aan licht’ van een half uur, om de biologische klok te resetten. Daarnaast maken leefstijladviezen deel uit van de behandeling. Ook zijn de reguliere cliënten van de GGzE zijn welkom in het LichtCafe voor de behandeling van depressieve klachten.

De resultaten zijn opvallend goed. “Van de mensen met een seizoensgebonden depressie (in de herfst en winter) knapt 80 % op. Bij ons LichtCafé wordt 365 dagen per jaar lichttherapie geboden, omdat onderzoek laat zien dat 1 op de 3 mensen met depressieve klachten er ook in de lente en zomer van profiteren,” legt Jules uit.

De depressie gaat niet bij iedereen over, maar daalt gemiddeld een categorie op de QIDS. Een zware depressie verandert zo in een matige. Renate: “Patiënten zijn in het begin sceptisch. Ze hebben, door de depressieve klachten, moeite om uit bed te komen en moeten wennen aan het idee dat licht en leefstijl een oplossing kunnen zijn voor hun klachten. We bekijken wekelijks het effect en cliënten zeggen vaak na 3 weken: ik voel me een ander persoon.” Jules: “Naast het daglicht is ook het aanbieden van een vast ritme belangrijk om de biologische klok te reguleren en de slaap te verbeteren. Wij verwachten mensen iedere dag op een vast tijdstip en als ze er niet zijn, bellen we ze op. Ook met de andere leefstijlaanpassingen nemen we hen echt bij de hand. Zo nemen wij - en alle collega’s, die ook zijn opgeleid tot leefstijlcoach – stap voor stap de verschillende leefstijladviezen met onze cliënten door. Voor gerichter advies kunnen zij terecht bij de diëtiste of de buurtsportcoach van Uniek Sporten (Brabant).

Het LichtCafé bestaat nu nog alleen in de regio Eindhoven, op 3 locaties. De Nederlandse Zorg Autoriteit heeft het LichtCafé onlangs aangemerkt als passende zorgpraktijk. Of en wanneer het ook in andere regio’s in Nederland wordt geïmplementeerd, is nog niet duidelijk.

Les: Behandel depressie snel en zo snel mogelijk met leefstijl

Renate: ‘Hoe eerder huisartsen mensen met een depressie naar het LichtCafé doorverwijzen, hoe milder de klachten, hoe groter de kans dat iemand geheel opknapt. Start dus met een licht- en leefstijlbehandeling zodra de patiënt in beeld is. Wacht niet tot klachten verergeren.”

Succes 2) Leefstijl bij de voordeur maakt overige behandelingen makkelijker

Renate: “We hebben een prachtige pilot bij de GGzE gedraaid waarbij leefstijl direct onderdeel was van de diagnostiek en behandeling bij nieuwe cliënten. Dat project duurde een aantalmaanden en is heel goed ontvangen. Cliënten waren unaniem enthousiast. Door gezonder te eten, regelmatig te sporten en een beter dag/nachtritme vonden ze het bijvoorbeeld makkelijker om een behandeling tegen trauma of angst te volgen. De GGzE heeft een enorme transitie doorgemaakt waarbij de meeste specialistische teams (met uitzondering vanonder andere hetTeam Bipolaire stoornissen van Jules) gehusseld zijn. We zijn nu niet langer georganiseerd per diagnose, maar per gebied waar onze cliënten wonen en we werken dichter bij onze ketenpartners. Die innovatie brengt veel kansen, maar zorgt er ook voor dat sommige bestaande projecten zijn gepauzeerd. Organisatiebreed is het nu een enorme opgave om de pilot verder uit te rollen samen met de verwijzers en alle ketenpartners. Het plan is nu om het binnen 1 gebiedsteam verder vorm te geven om het daarna te implementeren over de gehele organisatie.”

Les: Maak ook bij andere aandoeningen (dan depressie) een vliegende start.

Jules: “Wij zien mensen aan het begin van de behandeling frequent, zeker als we ook medicijnen voorschrijven. Vaak staat de stemmingsregulering dan centraal, maar die eerste regelmatige contacten kunnen soms ook hét moment zijn om leefstijl uit te vragen en te implementeren. Je wil er dan liefst meteen bovenop zitten, juist vanwege de effecten van medicatie op het metabole profiel. Daarnaast heeft een betere leefstijl een positief effect op de stemming.”

Succes 3) De kracht van ervaringsverhalen.

Jules: “Als mensen met een bipolaire stoornis bij ons komen, zijn ze vaak ontregeld of hebben net een ontregeling meegemaakt. De gevolgschade kan zeer groot zijn. Ze verliezen werk, relaties, vrienden, of maken schulden. Leefstijl is dan niet het eerste onderwerp om te bespreken, alle aandacht gaat uit naar hun situatie en het herstel van de stemming. In de fase daarna is het juist heel belangrijk om leefstijl te adresseren. Zo heb ik een man in behandeling die na een aantal keer ontregeld te zijn geweest, 20 kilo is aangekomen, mede door de medicatie. Hij zou graag weer werken, maar dat is nog ver weg. Hij gaat nu naar de dagbesteding, krijgt meer ritme, en – heel belangrijk – we hebben de beweegcirkel ingevuld. Daardoor zag hij zelf de noodzaak in van meer bewegen in formuleerde hij zijn eigen doelen. Nu fiets hij naar de dagbesteding en helpt hij meer mee in het huishouden. Het mooie is; hij merkt hoe goed dat hem doet. Bewegen werkt voor hem als een sneeuwbal waarmee hij de negatieve spiraal kan doorbreken en zijn zelfvertrouwen kan laten groeien. Hij slaapt beter en voelt zich energieker. Hij heeft zelfs een vriend van vroeger gebeld om weer samen te gaan zwemmen.” Renate: “Dit soort succesverhalen zijn enorm motiverend. Voor de cliënt zelf, voor andere cliënten en behandelaars. En zeker ook voor ons.” Zelf is ze nog altijd onder de indruk van een van de deelnemers aan de Leefstijl bij de voordeur-pilot.  “Deze cliënt was sociaal zo angstig, dat hij alleen online mee wilde doen,” zegt ze. “Dat was niet wenselijk, maar er werd een uitzondering gemaakt. Uiteindelijk bleek ook dat te bedreigend. Onze leefstijlcoach is later met hem gaan wandelen. De volgende keer was hij wél bij de groep, en de keren daarna ook. En hij is blijven wandelen. Eerst met de therapeut, daarna werd het zijn eigen gewoonte.” Renate benadrukt het nog eens: vaak is het nodig om mensen letterlijk bij de hand te nemen. “En dan kan iemand vaak veel meer dan hij zelf ooit had gedacht.”

Les: Deel successen

Jules: “We zien vaak dat zowel cliënten als collega’s sceptisch zijn over de toegevoegde waarde van leefstijl. Vaak heeft leefstijl door de ernst van de problematiek niet meteen prioriteit. Het ontbreek soms ook aan kennis, alhoewel binnen onze instelling steeds meer collega’s zich laten scholen.” Cliënten willen vaak zo snel mogelijk van hun symptomen af, zo voegt Renate toe. “Zij vragen primair niet om leefstijl maar om een psychologische, of farmacotherapeutische behandeling. Ze hebben vaak al een heel traject achter zich, en hebben hun hoop gevestigd op de specialistische GGZ. Succesverhalen delen helpt.” En die zijn er gelukkig genoeg.

Leefstijl werkt beter

Tot slot: in hoeverre is het dagelijks werk veranderd door de coachingvaardigheden die Jules en Renate leren bij de Academie? “De gesprekstechnieken maken het contact directer,” vindt Jules. “Als ik vraag: ‘waar wil je het vandaag met mij over hebben en wat wil je in dit gesprek bereiken?’ zet ik cliënten meteen aan het werk. Prachtig om te zien hoe zij zo steeds meer eigen regie pakken. Dat geeft hun vaak veel zelfvertrouwen.” De plannen die je maakt worden veel meer gedragen, beaamt Renate. “Cliënten zijn meer gemotiveerd om hun leefstijl te veranderen, omdat de stappen die we samen bespreken hun eigen gezonde stappen zijn.”

En de GGzE? Ook die boekt vooruitgang met leefstijl. “De aandacht van leefstijl binnen onze instelling gaat nu van vrijblijvend naar vanzelfsprekend,” zegt Jules. “En daarvoor hebben we meer nodig: meer onderzoek, meer succesverhalen, meer borging vanuit het beleid. Meer scholing, meer out-of-the-box manieren om met schaarse middelen en mensen leefstijl te implementeren.” Renate: “Gelukkig zijn er steeds meer collega’s die zich hiervoor inzetten. Leefstijl werkt nu eenmaal en is van cruciaal belang bij het al bestaande behandelaanbod.”

Tekst: Susanne de Joode